Wassenberg, de Flamenses en Gelre

Gerard was de zoon van graaf Diederik van Hamaland de Flamens, overleden 1020, die graaf was in de Betuwe en de Maasgouw.

Wassenberg was een allodiale residentie die de Flamenses, de rechte voorzaten van de graven van Gelre, rond 1020 van de keizer kregen toegewezen toen zij zich in de Vlaamse contreien waaruit zij afkomstig waren, niet meer konden handhaven. Gerard van Antoing, genaamd Flamens, de Vlaming, kreeg Wassenberg, zijn broer Rutger kreeg Kleef. Gerard was gehuwd met Bava, dochter van graaf Diederik van Hamaland, zoon van Adela van Hamaland en haar eerste echtgenoot Immed van Hamaland.

Aan Wassenberg, een plaats in de huidige Duitse Nederrijn ongeveer 15 kilometer ten zuidoosten van Roermond, waren geen grafelijkheidsrechten verbonden. De oudste vermeldingen van een (of twee) Gerard(en) Flamens, uit 1033 en 1042-1046, gaan dan ook niet gepaard met de gravenrang. Gravenrechten vielen de Flamenses pas na 1046 toe als gevolg van de rebellie van Godfried 'met de Baard', hertog van Nederlotharingen.

Door het huwelijk van Godfried de Kinderloze, hertog van Nederlotharingen, met een (waarschijnlijk) oudere zuster van Bava was deze in het bezit van Hamaland en de graventitels van Diederik gekomen. Dat huwelijk bleef echter kinderloos, waarop de ambten aan zijn jongste broer Gozlin/Gozelo I, de vader van Godfried 'met de Baard' kwamen. De rebellie van 'de Baard' verschafte de Flamenses de kans om hun opvolgingsaanspraak, die met Bava was binnengekomen, te verzilveren.

Zo werd Gerard II dus vermoedelijk in 1046 de tweede graaf uit het huis der Flamenses. Zijn zoon Gerard III volgt hem op rond 1052. Deze overleed toen zijn oudste zoon, Gerard IV, nog minderjarig was, zodat diens oom graaf Diederik van Wassenberg tijdelijk is ingesprongen. We kennen Diederik in 1076 als graaf op de Veluwe.

In 1082 overleed Gerard III in de kerker van Godfried van Bouillon. Gerard IV van Wassenberg de latere tevens graaf Gerard I van Gelre, die toen de graafschappen overnam, verlegde geleidelijk de Gelderse graaflijke verblijfplaats van Wassenberg, buiten hun ambtsgebied, naar Gelre, binnen hun ambtsgebied gelegen. Hij noemde zich nu eens 'van Wassenberg', dan weer 'van Gelre'. Het allodium Wassenberg is in de 12e eeuw afgestoten aan de hertogen van Limburg via de bruidsschat van Jutta van Gelre, echtgenote van hertog Walram II van Limburg. In 1118 noemt Gerard II van Gelre 'de Lange' Wassenberg, waar hij toen een kerk stichtte, nog steeds 'zijn allodium'.

Graaf Gerard IV van Wassenberg (1060-1129)
Graaf Gerard I van Gelre (De Lange)

Gerard was graaf van Wassenberg van 1085 tot 1129. In 1096 werd hij, als Gerard I, ook graaf van Gelre. Hij werd in 1096 ook als landgraaf geattesteerd in een keizerlijke oorkonde: MGH Diplomata Henrici IV nr. 459: Gerardus lantgrave, waarschijnlijk met betrekking tot een rijksleen in de Teisterbant. Daarnaast was hij voogd van Erkelenz, Roermond en Utrecht. Gerard was een van de machtigste edelen van Neder-Lotharingen en probeerde zijn bezit vooral ten koste van de bisschop van Utrecht te vergroten. Dit leidde tot conflicten met Utrecht maar ook met de aartsbisschop van Keulen en de graven van Holland. Op rijksniveau was Gerard een trouw bondgenoot van Hendrik IV (keizer). Samen met zijn neef/broer Gosewijn I van Valkenburg dwong hij de benoeming van Hendriks kandidaat af, als abt van Sint-Truiden. Van Gerard is ook een schenking bekend aan Sint-Servaas te Maastricht.

Gerard was een zoon van graaf Gerard III van Wassenberg of van Diederik van Wassenberg. Gerards eerste vrouw Sophia is niet nader bekend. Hij hertrouwde met de weduwe van Koenraad I van Luxemburg, Clementia van Poitiers of Clementia van Gleiberg. (Zie hierna de discussie over Clementia van Poitiers over haar identiteit).

Het allodium Wassenberg werd in de 12e eeuw afgestoten aan de hertogen van Limburg via de bruidsschat van Jutta van Gelre, echtgenote van hertog Walram II van Limburg. In 1118 noemt Gerard 'de Lange' Wassenberg, waar hij toen een kerk stichtte, nog steeds zijn allodium.